2022 Temmuz – Eylül Kayıtdışı Alkol Tüketim Verileri

Devletin Alkol Politikalarını İzleme Platformu olarak 2022 yılının üçüncü çeyreği için izleme faaliyetimizi sürdürürken beklentimiz bu periyodun görece sakin geçmesiydi. Bunun sebebi, Nisan-Haziran aylarını kapsamına alan ikinci çeyreğin aksine, içerisinde bulunduğumuz periyodun fahiş bir vergi zammına şahit olmaması, market fiyatlarının kapsamlı bir değişime uğramadan stabilliğini koruduğu bir çeyrek olmasıydı. Gelgelelim bu iyimser beklentimiz maalesef karşılık bulmadı. Bunun sebebi, 2022 senesine geldiğimizde artık alkollü içkilerden alınan fahiş vergilerden hareketle ürün fiyatı / vergi miktarı dengesinin %280‘leri bulmasının artık piyasadaki kırılmalara gerek olsun veya olmasın yıkıcı toplumsal etkilerini göstermesidir. Türkiye’de alkollü içkilerden tahsil edilen vergiler ve buna bağlı olarak yürürlüğe koyulan erişim kısıtlamaları öyle ölçüsüz bir boyuta ulaşmıştır ki, bu politikaların mutlak sonucu olan karaborsa faaliyeti artık bir istisna değil, normal durumuna gelmiştir. Devletin Alkol Politikalarını İzleme Platformu olarak faaliyete başladığımız günden bugüne kurmaya gayret ettiğimiz denklem, alkollü içkilerdeki ölçüsüz erişim kısıtlamaları ve fahiş vergilerden oluşan yük ile halk sağlığına ve bireysel sağlığa ciddi bir tehdit olduğu gibi kamu maliyesi bakımından da ciddi sıkıntılar ihtiva eden kaçak/sahte içki karaborsası arasındaki ilişkinin altını çizmeye yöneliktir. Bu surette geldiğimiz noktada açıkladığımız verilerin dudak uçuklatıyor olması bir tarafa, şimdiye dek yayınladığımız veriler arasında da artan bir grafik seyrediliyor olması denklemin ne denli isabetli olduğunu bizlere göstermektedir. 2022 yılı Temmuz – Eylül Kayıtdışı Alkol Tüketim Verileri’ne göz atarken, yüksek vergi ve erişim kısıtlamaları sebep, sahte içki ise sonuç denklemini bir an için bile akıldan çıkarmamak gerekmektedir.

Platform olarak izlediğimiz 3 aylık verilerin periyodik toplamı, geçtiğimiz periyoda kadar 100 bin litre kaçak içki bandında olmuş olup bu çizgi uzunca bir süre korunmuştur. Geçtiğimiz periyotta %500’lük bir artışla neredeyse 700 bin litre’ye yakın kaçak içki ele geçirildiğinin kaydedilmesini, her ne kadar Mayıs ayında (Temmuz ayından öne çekilmek suretiyle erkenden) gerçekleştirilen ÖTV zammına bağlasak da, mesele artık yalnızca münferit bir ÖTV zammı olarak değerlendirilmekten çok uzaktır. Geçtiğimiz günlerde gerçekeleşen maliyet zamları ile birlikte bir şişe 70cl rakının fiyatı 400 TL‘ye dayanmış olup bu 400 TL’nin %70’i vergi olarak tahsil edilmektedir. Bu anlamda, içinde bulunduğumuz periyot, Mayıs ayındaki ÖTV zammından etkilenmemiş değildir. Karaborsanın normal konumuna gelmesi, bu anlamda sorunun genel olarak kamuoyuna yansıdığı üzere arada patlak veren birtakım tatsızlıklardan öte olduğunu işaret etmektedir. Anlamamız gereken odur ki, sahte içki karaborsası Türkiye’nin anlık bir gündemi değil, sürekli gündemidir. Ve ironiktir ki, konunun ciddiyetini biz ne kadar ifade etmeye gayret etsek de, konu o kadar savsaklanmakta, önlem alınması (veya alınması uğruna siyaset yapılması) bir o kadar geri plana atılmaktadır.

Sahte içki gündemi gerçek bir gündemdir. Anlık bir gündem değil, sürekli bir gündemdir. Geçtiğimiz üç ayda 12 vatandaş sahte içkiye bağlı zehirlenme nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Benzer şekilde, 18 vatandaş bu surette hastaneye kaldırılmıştır. Tüm bu istatistikler, sahte içki tehdidini ciddiye almak için yeterli değil midir, yoksa konuyu ciddiye almak için daha kaç vatandaşın hayatını kaybetmesi beklenmektedir? Devletin Alkol Politikalarını İzleme Platformu olarak hazırladığımız veri, kamuoyunun karar alıcılara sorması gereken bu sorunun altını çizmek için bilimsel bir veridir.

Görmüş olduğunuz tabloda hem sorun hem de çözüm aslında gözler önündedir. Sorun, ele geçirilen kaçak içki miktarı ve buna bağlı olarak hastaneye kaldırılan / hayatını kaybeden vatandaş sekmelerinde düzenlenmiştir. Bir diğer önemli sorun ise ilk defa içinde bulunduğumuz periyotta tablolaştırdığımız vergi kaybı meselesidir. Alkollü içkilerde 6 ayda bir uygulanan otomatik vergi zammı her ne kadar devletin vergi gelirinde bir düşüşe yol açmamış, aksine her dönem yükselen bir grafik çizilmesine yardımcı olmuşsa da, karaborsa faaliyetinin yol açmış olduğu vergi kaybını minimalize etmek suretiyle vatandaşın sırtındaki vergi külfetini indirmek bizce en etkili çözüm olurdu.

Çözüm ise, fahiş vergiye ilişkin kısımda karşımıza çıkmaktadır. Gerçekten de, bu tablodaki her bir verinin kaynağı, alkoldeki vergi oranına ilişkin veridir. Özellikle içinde bulunduğumuz dönemde birçok polis operasyonu ile kolluğun duruma müdahale ettiği görülse de bu etkin bir çözümden uzaktır. Biz verilerimizde zaten polis operasyonlarından elde edilen çıktıları inceliyoruz. Verilerin çokluğu ise, en temelde o döneme ilişkin yapılan operasyonun çokluğu veya operasyonda ele geçirilen ürünlerin çokluğuyla istatistiksel olarak ilişkili. Gelgelelim bu ilişkiyi kabul ederken unutmamamız gereken iki önemli nokta var: 1-Felaketin görünmeyen yüzü olan operasyona uğramamış karaborsacılar halen daha faaliyetlerine devam ediyor, 2- İnsanlar maalesef hayatlarını kaybediyor. Bu anlamda, kolluk faaliyetinin karaborsaya karşı bir başarı elde ettiği tartışmaya açık olmasa da, etkin bir çözüm olmaktan çok ama çok uzaktır. Türkiye’de sahte içki karaborsasını bitirmenin yolu, karaborsayı vatandaş nezdinde makul bir alternatif olmaktan çıkarmaktan başka bir şey değildir. Bu da, ancak ve ancak alkoldeki fahiş vergi külfetini azaltmak suretiyle olabilir.

Tablodaki bu nedensellik ilişkisinin Türkiye’deki tüm karar alıcılar ve siyaset özneleri için bir yol haritası olmasını temennî ediyoruz. Hep tekrarladığımız bir diğer temennimiz ise, bir sonraki periyotta özellikle can kaybına ilişkin daha fazla veri kaydetmemeye ilişkindir. Umarız, etkin çözümler ortaya koyulur, umarız ki altını çizmeye gayret ettiğimiz nedensellik ilişkisi dikkate alınır ve nihayetinde özgür bir piyasa ve bilinçli bir tüketimin önü açılır.

Çağın T. Eroğlu
Çağın T. Eroğluhttp://www.alkolpolitikalari.org
Proje Koordinatörü, Özgürlük Araştırmaları Derneği.

Gözden Kaçırmayın!